De sprong in het duister
Dat de ‘libertair’ Javier Milei zondag bij de Argentijnse presidentsverkiezingen met de meeste stemmen gaat lopen, lijkt onvermijdelijk. Of hij meteen tot president verkozen wordt of er nog een ballotage komt in november is de hamvraag. En wat er dan gebeurt weet niemand. In Argentinië is men een beetje de weg kwijt. En dat opent wel perspectieven.
Javier Milei is een gek. Of hij speelt de rol van psychisch gestoorde toch bijzonder goed. Hij raast tegen van alles en nog wat, zwaait rond met een kettingzaag, zegt onder meer dat hij de wapenverkoop zal legaliseren, de helft van de ministeries zal afschaffen, het land zal dollariseren en de leerlingen een ‘voucher’ zal geven om zelf een school naar keuze te kiezen. Dit laatste idee komt trouwens van überliberaal Milton Friedman. Javier Milei profileert zich dan ook graag als een nieuwe Chicago-boy met een ideologisch coherente economische filosofie die hij op alles wil toepassen, om te beginnen op de slabakkende Argentijnse economie.
De Leeuw
Het is maar zeer de vraag in hoe verre de voornamelijk jonge en mannelijke stemmers die Milei lijkt aan te trekken, meegaan in zijn theoretische bespiegelingen over hoe de maatschappij zou moeten functioneren. Zij zien vooral een man die in zijn eentje opkomt tegen de corrupte ‘politieke kaste’, de amorfe peronistische partij, die hier al bijna drie decennia de lakens uitdeelt en in een doodlopende straat is beland. De peso is behangpapier geworden en duizenden jonge Argentijnen vertrekken op een exodus naar Europa, Australië of Nieuw-Zeeland. Een stem voor Milei is een anti-stem, zoveel is duidelijk. En hoe meer de traditionele partijen en de regeringsgezinde media Milei als ‘gevaarlijk’ bestempelen, des te meer ze de Leeuw of de Pruik opblazen. Het bekritiseren van de asociale kanten van Milei is momenteel hun enige electorale strategie. Met een minimum aan zelfkritiek, zouden de zittende peronisten moeten toegeven dat Milei niets anders is dan het monster van Frankenstein dat ze zelf gecreëerd hebben … en blijven voeden.
Rewind naar vier jaar terug, einde 2019. Het Argentinië dat Alberto Fernandez erft van zijn voorganger Mauricio Macri staat op de rand van het bankroet, nadat Mauricio Macri van de rechts-liberale Juntos por el Cambio een jaar eerder voor een hulppakket van 45 miljard dollar is moeten gaan bedelen bij het IMF. Drie maanden na de ambtsoverdracht, krijgt Fernandez dan nog eens te maken met de COVID-epidemie waarop de president reageert met bijzonder strikte quarantaine maatregelen, waardoor nog vele economische sectoren die het al moeilijk hadden, helemaal hun deuren mogen sluiten.
Fernandez komt daarna in het nieuws nadat foto’s uitlekken van een uitgebreid verjaardagsfeestje voor zijn vrouw met gasten tijdens de quarantaine in de presidentiële residentie van Olivos (Buenos Aires). Na dat schandaal doet Fernandez een grote verdwijntruc: hij dook de voorbije vier jaar af en toe nog eens op bij een internationale conferentie of ingeduffeld als een pinguïn in Antarctica. Voor de rest leek hij van de aardbodem verdwenen. Het was een beetje typerend dat toen december 2022 Messi & co landden in de internationale luchthaven van Ezeiza met de Wereldbeker uit Qatar, Alberto Fernandez tevergeefs zat te wachten in de Casa Rosada (‘het Roze Huis’). De spelers sloegen het aanbod af om met ‘Bertje’ op de foto te gaan staan en vlogen na een korte busrit weg in een helikopter.
Niet dat iemand verontrust is over de afwezigheid van Het spook van de Casa Rosada, want iedereen ging er toch eigenlijk van uit dat hij een stropop was en de echte macht bij de vice-presidente lag: Cristina Kirchner. Zij moest wegens allerlei processen voor corruptie waarin ze verwikkeld is, bewust een stapje achteruit zetten.
Het voorbije jaar werd de de facto macht dan maar in handen gelegd van een ambitieuze advocaat, Sergio Massa, die sinds 2007 het hele politieke spectrum heeft afgedweild om zijn grote droom waar te maken: president worden. Deze ‘Superminister van Economie (zoals hij zich graag laat noemen) zit altijd strak in het pak en vloog de voorbije maanden twee keer per week naar Washington of China om handjes te schudden of foto’s te laten nemen met IMF-kopstukken en zo de indruk te wekken dat hij een doorstastend man is.
Maar meer dan schulduitstel en swaps leverde dat niet op. De dollar ging in oktober op de vrije wisselmarkt door de grens van 1000 pesos. Massa reageerde daarop door in te grijpen op de informele geldmarkt en te dreigen om de geldwisselaars ‘in de bak te gooien’. Dat de ‘Superminister’ tegelijkertijd de presidentskandidaat is voor de peronistische partij en dat er dus sprake was van belangenvermenging ontging hem waarschijnlijk, want het enige consigne voor het peronisme leek met een fatsoenlijk economisch rapport 22 oktober halen en zo de tweede ronde te bereiken (en misschien daarna zelfs op een diefje de verkiezingen te winnen). Dus alle economische maatregelen van de voorbije maanden waren puur electoraal gemotiveerd. Het land mocht verder ontploffen.
Gratis op reis
Wie er ook de touwtjes in handen houdt, niemand lijkt echt te weten wat er moet gebeuren. De peronisten hebben zich de voorbije vier jaar beperkt tot de schuld van de crisis af te schuiven op hun voorganger Macri en de uitgavekraan open te draaien, met daarachter een vaag Keynsiaans idee dat ‘de staat’ de economie moet aanzwengelen. De Minister van Toerisme, de halve Belg Matias Lammens, zorgde bijvoorbeeld voor het plan PreViaje (‘reisvoorschot’), waarbij elke Argentijn de helft van zijn binnenlandse reis terugbetaald kreeg van de staat. Op die manier konden de Argentijnen, die door de devaluatie van de peso niet meer naar Miami, Brazilië of Europa konden, toch in het binnenland reizen. De lokale economie zou hiervan alleen maar beter van worden, zo redeneerde Lammens. Cristina Kirchner deed hetzelfde bij haar vorige ambstermijn door allerlei nieuwe officiële feestdagen uit te vinden. ‘Waar een nood is, daar ontstaat een recht’, is een klassieke slogan van Evita Peron. Een ‘nood’ is in dit geval ‘nood aan vakantie’. Maar je moet natuurlijk wel iets in kas hebben om dat te kunnen betalen. Anders betaal je deze uitgaven met belastingen of geldemissie.
Verder gingen de peronisten de voorbij vier jaar verder met zich als progressief links te profileren door nadruk te leggen op gender-issues en mensenrechten. Zo creëerden ze een nieuw ‘Ministerie voor de Vrouwen, De Geslachten (dubbelop voor de vrouwen dus) en de Diversiteit (LGBTI)’. Als Milei aan de macht komt zal dit Ministerie ongetwijfeld als eerste sneuvelen, hoewel de kost van dit Ministerie voor de Argentijnse staat uiteraard marginaal is.
Het probleem zit hem, voor een land dat intrinsiek rijker is dan Australië, veel dieper. Er is geen visie. De Kirchners die de voorbije 20 jaar aan de macht zijn geweest, met uitzondering van vier jaar Macri (2015–2019), hebben geen ander economisch project kunnen bedenken dan van Argentinië een agro-grootmacht en exporteur van grondstoffen te maken. Na de crisis van 2001, had Nestors Kirchner’s voorganger Eduardo Duhalde een noodplan opgesteld, waar de boeren 20% ‘retentie’ van hun export moesten afdragen aan de staat. Door de goede grondstofprijzen begin jaren 2000 (en dan vooral van die van soja), kon Nestor Kirchner op die manier de staatskas spekken en de sociale plannen en subsidies voor nutsvoorzieningen betalen. Wanneer de landbouwprijzen kelderden of de natuur roet in het eten strooide, zoals recent bij de grote droogte van 2022, was dat model niet meer werkbaar en restte de regering niets anders dan peso’s te drukken om al haar sociale verplichtingen na te komen, zoals de werklozensteun die sarcastisch genoeg ‘Plan Trabajar’ (‘Werkplan’) heet.
Lithium
Het probleem van Argentinië is dat het land sinds de militaire dictatuur (1976–1983) ‘gedesïndustrialiseerd’ is. De toenmalige Minister van Economie José Alfredo Martinez de Hoz heeft toen de hele nationale industriële sector kapotgemaakt door een brutaal importbeleid en de agrosector bevoordeeld. Na een kort intermezzo onder Raul Alfonsin, tapte de liberale ‘peronist’ Carlos Menem, met een opendeurpolitiek in de jaren ’90 nog verder uit dat vaatje: Argentinië als exporteur van grondstoffen en commodities en importeur van alle afgewerkte producten.
Na de devaluatie van 2001 leek er terug wat ademruimte voor de lokale Argentijnse industrie versus de Chinese import, maar daarvoor waren er op lange termijn investeringen in infrastructuur, rechtszekerheid en een duidelijk fiscaal regime nodig. En een bewust regeringsbeleid gericht op een nationale industrie. Nestor Kirchner was daar voorzichtig mee begonnen. Na zijn dood verwaterde dat en zijn weduwe bleef verder volop inzetten op het agro-model en concessies aan de ‘megamineria’, de grote mijnbedrijven, die enkel kruimels achterlaten in Argentinië, die dan nog meestal in de zakken van de lokale gouverneurs blijven plakken. Lokale KMO’s of Pymes zuchten hier niet zelden onder een belastingdruk van meer dan 40%. Belastingen waarvoor ze niets terug krijgen. De grote multinationals vergaat het veel beter.
Een goed voorbeeld is de recente ‘boom’ van de lithium, waarvan Argentinië samen met Chili en Bolivia ongeveer 80% van de wereldvoorraden heeft. Momenteel zijn er ongeveer veertig lithium-projecten in de zoutvlakten van het noordwesten en allemaal gaat het om buitenlandse investeerders die de lithiumpekel uitvoeren en elders raffineren. Buurland Bolivia heeft met de nationalistische president Evo Morales wél de lithiumindustrie genationaliseerd en eigen fabrieken opgestart. Dat zijn strategische en ideologische discussies die nog niet eens gevoerd worden in Argentinië. De agenda gaat er zelden verder dan de dag van morgen en de prijs van de vrije (of ‘blauwe’) dollar.
Wat nu …. ?
Tenzij Massa nog een konijn uit de hoge hoed tovert, lijkt Milei op weg naar het presidentschap. Om in de eerste ronde te winnen moet Milei meer dan 40% halen met een voorsprong van meer 10% verschil op zijn achervolg(st)er. Dat is niet evident. Als er een tweede ronde komt, wordt het een strijd tussen Milei en Massa of Patricia Bullrich van Juntos por el Cambio, de traditionele centrum-rechtse oppositie. In een normale wereld had deze oppositiepartij na de desastreuze vier jaar onder Fernandez-Kirchner met de vingers in de neus de verkiezingen gewonnen. Maar zowel de slechte beurt die Mauricio Macri heeft gemaakt in 2015–2019 als de meteorische opkomst van de Argentijnse Trump zorgt er voor dat de anti-stemmen door deze laatste worden geabsorbeerd. Het zou zelfs best kunnen dat Bullrich de twee ronde niet haalt.
Kwatongen beweren overigens dat Milei een creatie is van het peronisme om zo stemmen te roven van de rechts-liberale ‘Juntos por el Cambio’ zodat Massa & co via een akkoord met Milei toch aan de vetpotten van de staat kunnen blijven zitten. Milei heeft als ‘loner’ ook geen politiek apparaat en heeft zich in de provincie moeten omringen met politici van bedenkelijk allooi als Alfredo Olmedo in Salta en Ricaro Bussi in Tucuman.
Als ‘de Leeuw’ morgen of in november tot president wordt verkozen, zal hij hoe dan ook compromissen moeten maken met de verguisde ‘kaste’ van politici tegen wie hij dagelijks fulmineert. Zowel in de provincie als in het federaal parlement zullen zijn ‘libertairen’ in de minderheid zijn. Wat met zijn ambitieuze plannen zoals het dollariseren van de economie? Of het afschaffen van het Minsterie van Onderwijs? Er zijn heel veel twijfels over de uitvoerbaarheid van deze grootse ambities.
‘Ik ben geen economist en ik weet ook niet hoe je dit gaat invoeren,’ zegt Daniela Lopez, een sympathisant van Milei die de ‘karavaan van de vrijheid’ volgt in Tigre, de thuisbasis van Milei’s opponent Sergio Massa. ‘Maar ik weet wel dat ik in mijn 55 jaar al altijd gespaard heb in dollars en dat de peso als munt nooit iets waard is geweest en de inflatie niet te stoppen is. Het is het proberen waard.’ Daniel, de echtgenoot van Daniela valt haar bij: ‘De Nationale Bank is hier niet onafhankelijk en wordt gebruikt door de politici om geld te drukken en zo de kosten te drukken die zij maken. Het is niet dat de dollar stijgt: het is de peso die in waarde daalt, dus de devaluatie is een logisch gevolg van de inflatie.’
Wat als Milei zijn beloftes niet nakomt? ‘Tot nu toe heeft hij gedaan wat hij beloofd heeft,’ zegt Daniela. ‘Zoals zijn loon van volksvertegenwoordiger (van 700 dollar per maand) verloten. Dat doet hij elke maand. Als Milei zijn beloftes niet nakomt, zal het de eerste keer zijn, want de anderen hebben me altijd al bedrogen. Zoals Massa bijvoorbeeld, een gepantenteerde leugenaar die eerst anti-Cristina Kirchner was en nu haar kandidaat. Je zal zien dat wanneer Milei wint, Massa er als de kippen zal bij zijn om een plaats in zijn kabinet proberen te versieren,’ aldus Lopez.
Voor vele Argentijnen lijkt de keuze voor Milei er dan ook te zijn voor iemand die hen (nog) niet bedrogen heeft. Liever nemen ze een sprong in het duister dan verder te gaan met ‘de politieke kaste’. Het lijkt er dan ook op dat er een definitief eind gekomen is aan de cyclus van twintig jaar ‘Kirchnerisme’. Of het land verder zal afglijden in de chaos of dat er iets nieuws komt valt nog af te wachten, maar het model dat al twintig jaar niet werkt, lijkt afgeserveerd.
