De libertaire leeuw Milei biedt ‘de kat’ Macri een tweede leven
Javier Milei heeft overtuigend de tweede ronde van de Argentijnse verkiezingen gewonnen. Wat nu volgt, is een groot incognito. Eén ding weten we zeker, het zal niet makkelijk worden om zijn plannen door te voeren zonder de steun van het parlement en de provinciegouverneurs. De coalitie met Macri en Bullrich wordt cruciaal.
Milei wordt in de buitenlandse media als een extreem-rechtse populist afgeschilderd. Dan denken we automatisch dat de laarzen van de militairen terug door de straten van Buenos Aires gaan marcheren. Dat is een misverstand: Milei is weliswaar extreem en rechts, extreem in zijn retoriek (hij heeft zich nochtans al tegengesproken) en ultraliberaal, maar dat maakt van hem nog geen fascist. En de Argentijnse maatschappij heeft in de veertig jaar democratie (sinds 1983) een sterke traditie van democratisch bewustzijn opgebouwd met mondige sectoren die weinig problemen hebben om te staken of op straat te komen als er hen iets niet zint.
Betogingsindustrie
Meer nog, de peronistische partij en vele volksbewegingen als ‘movimiento Evita’ hebben al jaren deze betogingen of ‘piquetes’ (piketten) politiek misbruikt als een drukkings- of chantagemiddel om meer ‘sociale plannen’ (subsidies) los te weken. Dagelijks heb je in het centrum van Buenos Aires minstens twee of drie grote manifestaties, die tot wanhoop van lokale middenstanders en pendelaars verkeersinfarcten veroorzaken. Indien het om een waarachtige uiting van ontevredenheid zou gaan, zou dit een fantastisch symptoom zijn van een goed functionerend democratisch systeem. Helaas gaat dit in Argentinië over een ‘manifestatie-industrie’ die aangestuurd worden door ‘punteros politicos’, of lokale zetbazen die in arme wijken of sloppenwijken sociale ‘plannen’ (zeg maar subsidies) uitdelen in ruil voor aanwezigheid op die manifestaties en een stem bij de verkiezingen. Deze manifestanten worden dus echt als kiesvee behandeld. Ik kon het zelf onlangs meemaken toen ik in enkele maanden terug met mijn fiets vastzat in de beroemde Avenida de Mayo en ik vroeg aan de betogers waarom ze op straat kwamen: Niemand kon me een antwoord geven. Ze wisten zelf niet waar de afkorting van de partij voor stond die de voormalige guerrillero Santucho (ERP) in het vaandel droeg. Absurd, zonder meer.
Dat wil niet zeggen dat alle betogingen doorstoken kaart zijn. De middenklasse komt in Argentinië ook regelmatig op straat, maar dan voor concrete thema’s zoals de legalisering van abortus of het geweld tegen vrouwen. Elke 24 maart, de verjaardag van de coup van de Militaire Junta in 1976, wordt de brutale aanslag op de democratie herdacht door tienduizenden manifestanten die borden met ‘Nunca Mas’ (Nooit meer!) meedragen. Neen, dat vanaf half december met Milei een dictator aan de macht komt, is een delirium van journalisten die zich laten misleiden door goedkope beelden zoals die van de kettingzaag. Dat symbool zegt meer over het bedenkelijke soort Freddy Krueger-achtige humor dat Milei hanteert, dan over de echte politieke intenties van ‘de Pruik’.
Het feit dat Milei zondag de verkiezingen won, lijkt juist een goed teken van de gezondheid van de democratische instituties in Argentinië. De bevolking kan aan de Rio de la Plata nog haar ontevredenheid uitdrukken aan de stembus, in tegenstelling tot landen als Nicaragua of Venezuela waar de narco-maffia aan de macht is met een links-populistisch discours en de militaire steun van Rusland en China.
Zelfs indien hij het zou willen, zou Milei niet autoritair kunnen regeren: hij is nu al de zwakst omringde president van de voorbije veertig jaar. Zijn partij ‘La Libertad Avanza’ (‘de vrijheid gaat vooruit’) heeft geen enkele gouverneur in de 24 provincies en telt amper drie burgemeesters van de 1300 gemeenten in het uitgestrekte land. De grootste gemeente met een Milei-burgemeester heeft 2500 inwoners. Zowel in de Kamer van Volksvertegenwoordigers als in de Senaat is ‘de Leeuw’ zwaar in de minderheid en de machtige positie van de gouverneur van de Provincie van Buenos Aires wordt bezet door een peronist, Axel Kiciloff.
Alfonsin versus de peronisten
Indien Milei grote veranderingen zou willen doorvoeren, zoals de hervorming van het pensioenstelsel bijvoorbeeld, is de kans groot dat het land lamgelegd wordt door het machtige peronistische syndicaat van de CGT. Dat gebeurde met de eerste democratische president na de dictatuur, Raul Alfonsin, die verrassend genoeg niet uit de rangen van het peronisme kwam, maar uit de Radicale Burgerunie (UCR). Alfonsin werd het regeren onmogelijk gemaakt en hij kreeg tussen 1983 en 1989 te maken met niet minder dan zeven algemene stakingen van de CGT onder de toenmalige leider Saul Ubaldini. In plaats van solidair te zijn met de eerste democratische regering na de dictatuur, betwistten de peronisten de macht van de radicalen, want om de macht was het hen te doen. Om Argentinië te begrijpen, moet men weten dat het peronisme fundamenteel autoritaire wortels heeft, dus spreken over centrum-links is dat opzicht misleidend. Het peronisme draait altijd rond een sterke figuur die de leiding (‘conducción’) op zich neemt en verticaal orders uitdeelt. De koers of de ideologie is veranderlijk: die kan links (zoals bij Cristina Kirchner) of rechts (zoals bij Carlos Menem in de jaren 1990) zijn.
Opvallend gisteren: Bij zijn overwinningsspeech bedankte Javier Milei alvast meteen zijn voormalige tegenstanders van de derde partij (Juntos por del Cambio) die na de eerste ronde uit de boot viel: Patricia Bullrich en diens mentor, de voormalige president en ex-voorzitter van Boca Juniors, Mauricio Macri, door zijn tegenstanders met het epitheton ‘de kat’ bedacht wordt.
Milei had na de eerste ronde (op 22 oktober) met Macri het zogenaamde Pact van Acasusso (genoemd naar een deelgemeente van Buenos Aires) gesloten, waar Macri ondubbelzinnig zijn steun had uitgesproken voor Milei in de tweede ronde en ook zijn apparaat van ‘fiscales’ of anti-fraude observatoren ter beschikking stelde. Deze steun voor Milei zorgde voor een breuk binnen de coalitie van Juntos por el Cambio, waarin ook de (échte) centrum-linkse UCR zetelt naast de centrum-rechtse PRO van Macri.
Nu zal dus Milei de komende vier jaar moeten regeren met de steun van gouverneurs en volksvertegenwoordigers van ‘Juntos por el Cambio’ die dus niet meer ‘juntos’ (samen) zijn. En dat opent wel perspectieven voor een echt democratisch proces i.p.v. een door een partij of president gecontroleerd systeem, waar de volksvertegenwoordigers als robotten alles goedkeuren.
Gradualisme of kettingzaag?
Voor Macri als schaduwpresident wordt de regering van Milei ook een revanche. Zelf was Macri president tussen 2015 en 2019 en dat begon veelbelovend met veel buitenlandse investeringen en monetaire stabiliteit, tot er (ook door zijn medewerkers) zwaar gespeculeerd werd met staatsbons en bij een renteverhoging in de VS, Argentinië in 2018 plots in een default-situatie terecht kwam. Macri moest met rode wangen 45 miljard dollar gaan lenen bij het IMF. Macri speelde daarna voor dood en schoof een jaar later de hete aardappel van het failliete land door aan de peronisten van Cristina Kirchner en Alberto Fernandez.
De vraag is nu natuurlijk wat Macri op de achtergrond van Milei beter kan doen dan toen hij zelf president was. De kritiek die Macri achteraf kreeg was dat hij te slap was geweest in het aanpakken van Argentinië’s historische probleem, het groot tekort op de begroting dat steevast wordt dichtgereden door excessieve monetaire emissie.
Momenteel is de economie gestagneerd, iets wat door het peronisme werd gecompenseerd met sociale plannen en het creëren van meer bureaucratie zoals het ‘Ministerie van de Vrouw’. Dus om de economie meer ademruimte te geven, zou Milei moeten snijden in het overheidsapparaat en de subsidies. Dat wordt een harde noot voor een groot deel van de bevolking die daarvan afhankelijk is, in het bijzonder door de subsidies voor allerlei diensten als gas, water of openbaar vervoer.
Het is een paradox van tijd: de reactivatie van de Argentijnse economie kan jaren op zich laten wachten, terwijl de dringende maatregelen — minder belastingen, minder monetaire emissie en minder subsidies — op korte termijn sociale onrust zullen veroorzaken. Eén ding is ondertussen wel duidelijk, dat het model dat de voorbije twee decennia onder de Kirchners gangbaar was, uitgeput is. De subsidies die oorspronkelijk werden ingevoerd als een noodmaatregel onder interim-president Eduardo Duhalde in 2002, en gefinancierd werden door de agro-export, werden door opeenvolgende peronistische regeringen vereeuwigd. In Argentinië is het verschil tussen een ‘Plan trabajar’ (werklozensteun) en een minimumloon momenteel zo klein, dat velen kiezen voor het assistentialisme en daarmee het politieke cliëntelisme voeden.
In zijn overwinningsspeech liet Milei zich al ontvallen dat hij niets moest weten van ‘het gradualisme’, met andere woorden dat hij niet dezelfde fout zou maken als Macri in 2015 en dus ‘de kettingzaag’ zou boven halen om te snoeien in de wildgroei van de overheidsuitgaven. Maar de politiek is nog steeds de kunst van het mogelijke, dus zal er nog veel water door de Rio de la Plata vloeien, vooraleer Milei met zijn ‘libertaire’ ideeën het land terug op de rails zal krijgen. Of in zijn eigen woorden, van Argentinië ‘terug een wereldmacht’ kan maken.
